Maak van iedere werknemer een vrijwilliger

Recent stonden alarmerende berichten in de krant over de moeite die het zorginstanties kost om vrijwilligers aan te trekken. Een structurele oplossing voor het tekort aan onbetaalde krachten is werknemers een paar keer per maand in te zetten in verzorgingshuizen en soortgelijke instellingen. Dat mes snijdt aan twee kanten.

Hoewel alom behoefte bestaat aan vrijwilligers, zijn het vooral de zorg en de hulpverlening die zitten te springen om aanwas van nieuwe mensen. Dat verbaast me niets: het is niet zo aantrekkelijk om de kwijlende en mispratende medemens bij te staan. Die behoefte zal er niettemin de komende jaren door de vergrijzing niet minder op worden. Vooral voor deze maatschappelijke werkvelden is het er veel aan gelegen om frisse impulsen aan te grijpen. Dat zal niet uit zichzelf gaan. Mijn idee: maak vrijwilligerswerk een vast item in de CAO onderhandelingen binnen de andere sectoren.

Daarmee zou je het vrijwillige karakter van dit soort noodzakelijk werk ter discussie kunnen stellen. Het lijkt een contradictio in terminus, maar maak vrijwilligerswerk tot een sociale verplichting. Er wordt geklaagd, gemopperd en gestaakt vanwege de hedendaagse arbeidsomstandigheden, maar mensen zouden zich meer bewust moeten zijn van hun zegeningen. Men heeft nog nooit in de menselijke geschiedenis zo makkelijk en in zo’n korte tijd zijn brood kunnen verdienen. Hoewel omringd door allerlei ongemak (files, stress, sick building syndrome), zijn de condities om te werken niettemin optimaal in vergelijking met vroeger - of is dat vloeken in de kerk? - en de omstandigheden in andere landen. Veel ambtenaren zijn bijvoorbeeld op vrijdagmiddag vrij. Ik heb regelmatig te maken met drukkerijen, die eveneens op datzelfde tijdstip niet meer te bereiken zijn. In die zin zou een baantje voor een paar uur in een zorginstelling een tegenprestatie kunnen zijn voor de verkregen arbeidstijdverkorting. Bij een nog maar zelden gebruikelijke 40 urige werkweek blijven er nog 128 uur over voor andere bezigheden. Wie staat daar wel eens bij stil?

Indien een heroverwogen ATV niet bespreekbaar is moeten we wel andere voorwaarden scheppen binnen het bedrijfsleven om vrijwilligerswerk mogelijk te maken. Een soort onbetaald verlof? Managers - Tweede Kamerleden incluis - gaan er vaak prat op dat ze allerlei nevenfuncties vervullen, niet zelden met verzwegen inkomsten. Laat hen liever wat extra doen zonder dat ze er wat voor krijgen. Zo kunnen ze een voorbeeld vormen voor anderen, vooral voor de jongere generatie. Het is namelijk niet vanzelfsprekend dat je kunt en mag werken. Nu de kerken hun invloed ook in dit opzicht steeds meer verliezen, zijn er andere instigators nodig om het bewustzijn voor vrijwilligerswerk te bevorderen.

Uiteraard moet er een bepaalde structuur komen in dit blik- en ‘geestverruimende’ sociale uitstapje van de werknemer. Een vast cont(r)act heeft verre de voorkeur boven zo maar wat meelopen in de marge, alhoewel hand- en spandiensten natuurlijk ook welkom zijn in bijvoorbeeld een inrichting voor verstandelijk gehandicapten. Sommigen zullen zich meer thuis voelen in een directe persoonlijke relatie, anderen steken liever de handen uit de mouwen. Uit eigen ervaring weet ik dat je meer kunt dan je denkt. Het gaat erom de stap te zetten. Eenmaal over de drempel, en er gaat een andere wereld voor je open...

Vrijwilligerswerk haalt een werknemer uit zijn vaak onbewuste isolement van de ratrace en de sleur van elke dag. Het biedt een ander perspectief,  geeft voldoening en biedt hem de mogelijkheid zijn eigen positie te evalueren, relativeren en - opnieuw - te waarderen. Het kan hem aanzetten beter zijn werk te doen en het komt zo zijn prestatieniveau ten goede. Om die reden alleen al zouden werkgevers zich coulanter op moeten stellen om vrijwilligerswerk binnen hun onderneming te - doen - initiëren.

Dat laatste heb ik uit eigen ondervinding. Sinds twee jaar heb ik een maatje in het kader van de Vriendendienst. De opzet daarvan is ex-psychiatrische patiënten weer en meer onder de mensen te brengen. Als kleine ZZP’er is het voor mij niet zo ingewikkeld tijd vrij te maken om hem te bezoeken. Dat is een pré. Een nadeel is dat hij - bij wijze van spreken - elk moment van de dag een beroep op mij kan doen omdat ik aan huis werk. Het is van belang daar duidelijke afspraken over te maken. Verder beleef ik er veel plezier aan: het heeft mijn leven in menig opzicht verrijkt. Ik schreef er het boek ‘Even goeie vrienden’ over, dat duidelijk wil maken dat vrijwilligerswerk niet alleen koek en ei is. Boodschap: hoe meer je geeft, hoe meer  je ervoor terugkrijgt.

Ten slotte, ik geef toe dat vrijwilligerswerk - verplicht of niet - niet in alle sectoren even gemakkelijk inpasbaar is. In geval van onregelmatige diensten of bij langdurig verblijf in het buitenland. Reden te meer om nader onderzoek te doen naar de mogelijkheden en de condities voor met name die beroepsgroepen die ernaar uitkijken een geregeld bestaan te willen afwisselen met een nieuwe uitdaging.